James J. Yoo-k hitzaldi bat eman zuen, Euskal Herriko Unibertsitateko Farmazia Fakultatean, medikuntza birsortzaileko translazio-arrakalei aurre egiteko laguntza-teknologien garapenari buruz. UPV/EHUk eta Tecnaliak sostengatzen duten Garapen Farmazeutiko Aurreratuko Ikerketa Laborategi Bateratuak antolatu du hitzaldia. Yoo-ren bisitari esker, NanoBioCell-eko eta Wake Forest-eko taldeen arteko nazioarteko lankidetza gauzatu da.

Azala, ehunak edo organoak bioinprimaketaren bidez lortzea zelula multzo bat biltzea baino askoz gehiago da. Zer behar da?

Bioinprimaketa oso baliabide sofistikatua da, eta aplikazio klinikoetarako ehun eta organo hobeak eraikitzen laguntzen digu. Bioinprimagailu baten barruan, ehunak sortzea ahalbidetzen duten hainbat osagai daude. Horietako bat, jakina, bioinprimagailuaren hardwarea da, zelulak eta biomaterialak nahi diren lekuetara banatzeko behar bezain sofistikatua eta indartsua. Beste osagaietako bat biotinta da (inprimagailurako tintaren parekoa): inprimatu aurretik zelulekin nahasten den materiala, gero banatzeko. Eta, jakina, software bat dago, bioinprimagailua gidatuko duena behar den ehuna banatu dezan.

Zein dira ibilbide profesionalean lortu dituzun mugarri garrantzitsuenak?

Bioinprimaketaz duela ia 20 urte interesatu ginen. Horren aurretik, eskuz egiten genituen ehunak eta organoak. Baina gauzak eskuz egiteak diferentziak sortzen ditu. Beraz, arrakala hori ixtearren, pazienteei organo zehatzagoak eta errepikagarriagoak eskaintzeko modu baten bila hasi ginen. Hainbat teknologia aztertu ondoren, ondorioztatu genuen bioinprimaketa garatu zitekeela horixe bera lortzeko, nahiz eta artean ez zegoen eskuragarri teknologia hori. Frogatu da bioinprimaketak zelula indibidualak aska ditzakeela. Hala ere, guk sistema bat garatu nahi genuen, ehun inplantagarriak edo terapiarako ehun-eraikuntzak sor zitzakeena. Inplanteetarako ehun-eraikuntzak sortzeko gai izango zen bioinprimagarri egoki bat eraikitzeko taldea osatu genuen. Gure taldeak zenbait prototipo garatu ditu, hala nola ehun-inprimagailu bat eta zaurietan azala zuzenean inprimatu dezakeen inprimagailu bat. Horiek dira hardwareko gure lorpenetako batzuk. Halaber, ehunak eta organoak inprimatzeko eta sortzeko erabil daitezkeen hainbat biotinta garatu genituen.

Biomedikuntzaren arlo askotan oso zaila da laborategitik aplikazio aurrekliniko eta klinikorako jauzia egitea. Nola gaindi daitezke translazio-arrakala horiek medikuntza birsortzailean?

Oso galdera zaila da, ikerketa gehiena laborategian egin baita. Teknologia hori aplikazio klinikora eramatea erronka handia izan da, ez bakarrik aurrean ditugun muga teknologikoengatik –nire iritziz hardwarea eta softwarea hobetu behar baitira, eta ehun edo organo bakoitzerako biotinta espezifikoak garatu–. Gainera, alderdi legala hartu beharra dago kontuan: inprimagailuaren segurtasuna eta eraginkortasuna frogatu behar dira FDAren moduko erakunde arautzaileen eta mundu osoko beste agentzia arautzaile batzuen aurrean. Horrek atzeratu egin du aurrerapena. Merkaturatzea da pentsatu beharreko beste osagai bat: garatu daiteke ehun eta organo jakin batzuek sortuko dituen bioinprimaketa-teknologia bat; baina nola hedatu jendartean? Hori merkaturatuta bakarrik egin daiteke. Horiek dira ikertzaileok ezagutzen ez ditugun bi erronka nagusiak, eta txertatu beharrekoak dira, teknologiak aurrera egin dezan eta pazienteengana irits dadin.

Pazientearen beraren zeluletatik abiatuta garatutako organo artifizialek bizitzak aldatuko lituzkete; transplanteetarako itxaron-zerrendak murriztuko lituzkete eta organo eskasiarekin amaitzen lagunduko lukete. Hori lortzeko gertu al gaude?

Atzo baino gertuago bai, baina bide luzea dugu aurretik. Asko aurreratu dugu aplikazio klinikoetarako ehunen eta organoen garapenean eta sorkuntzan. Pazienteenganaino ehun-sistema ugari eraman ditugun arren, eta horri buruzko ikerketak baditugun arren –horietako batzuk egiten ari gara, eta beste batzuk aurreikusiak ditugu–, oraindik saiakuntza klinikoko fasean daude. Zenbait ehun erabili dira, dagoeneko, pazienteetan; baina, oro har, oraindik bide luzea dago egiteko mundu osoko pazienteak tratatu arte. Izan ere, tratamenduen saiakuntzek hainbat fase dituzte. Terapiaren eraginkortasuna frogatzen jarraitu behar da. Hurbiltzen ari gara, baina oraindik ez gara iritsi.

WFIRM institutua mundu osoko 400 erakunde baino gehiagorekin ari da lankidetzan. Garrantzitsua al da diziplina anitzeko lankidetza helburu horiek lortzeko?

Erabat. Gaur egun, bakarrik ezin da ezer egin. Horregatik, hainbat espezialitatetako aditu-talde batekin egin behar da lan helburu komun bat lortzeko. Izan ere, medikuntza birsortzailea oso eremu zabala da, eta organo eta ehun berriak sortzeko jakintza desberdinak behar du. Beraz, bai, zalantzarik gabe, gure institutuan ez ezik, Wake Forest Unibertsitate barruan ere parte hartzen dugu, bai eta herrialdean eta nazioartean ere. Jende askorekin egiten dugu lan, eta Euskal Herriko Unibertsitatearekin ere lan egitea espero dugu. NanoBioCell taldearekin lankidetzan aritzea espero dugu.