Ekosistema naturalak sistema biologiko baten baldintza espezifikoetan bizitzeko gai diren espezie multzoek osatzen dituzte. Baina naturagune jakin bat bisitatzen badugu, ez ditugu aurkituko bertan bizitzeko gai diren espezie guztiak. Leku jakin batean bizi daitezkeen arren, bizi ez diren espezieen proportzioari dibertsitate iluna esaten zaio. Kontzeptua 2011n sortu zuten Tartuko (Estonia) Unibertsitateko ikertzaileek. Euskal Herriko Unibertsitateak parte hartzen duen ikerketa baten arabera, dibertsitate ilun hori areagotu egiten da giza jarduera handiagoa duten eskualdeetan. Azterlana orain gutxi argitaratu du Natura aldizkariak, mundu mailan inpaktu handiena duten aldizkarietako batek.

Lan horretan hartu du parte Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia eta Teknologia Fakultateko Biodibertsitatea eta Eboluzioa ikertaldeak eta DarkDivNet nazioarteko sarearen baitan garatu da. Guztira, planeta osoko 119 eskualdetako 5.500 gune inguru aztertu ditu. Aztertutako gune bakoitzean, ikertaldeek hainbat habitatetan dauden landare espezie guztiak aztertu zituzten, dibertsitate iluna identifikatzeko. Biodibertsitatea aztertzeko metodologia berritzaile horri esker, aztertutako gune bakoitzeko landare dibertsitate potentziala balioetsi eta bertan dauden landareekin alderatu ahal izan da. 

Emaitzek agerian utzi dute gizakiaren jarduerek eragin handia dutela orain arte ezezaguna zen biodibertsitatean. Hain zuzen ere, giza inpaktu txikiko eskualdeetan, habitat naturalek espezie potentzialen herena dute batez beste, modu naturalean espezie guztiak ezin direlako lurralde osoan sakabanatu (batez ere). Aldiz, gizakiaren inpaktu handiko eskualdeetan, habitatetan espezie potentzialen bosten bat bakarrik izaten da. Biodibertsitatea balioesteko metodo tradizionalek, espezie potentzialak kontuan hartu gabe presente dauden espezieen kopurua zenbatzean oinarritzen direnek, gizakiaren inpaktuaren benetako eragina gutxiesteko joera dute.

Gorbeiako Parke Naturala

DarkDivNet sarea 2018an jarri zen abian, Tartuko Unibertsitateko irakasle eta azterlanaren lehen egile Meelis Pärtelen jatorrizko ideian oinarrituta. Ordutik aurrera, mundu osoko ikertaldeak sartu ziren planetako ahalik eta eskualde gehienetako laginak jasotzeko asmoz. Horixe izan zen, hain zuzen ere, UPV/EHUko talde zientifikoaren kasua (Landareen Biologia eta Ekologia Saileko Botanika arloko Idoia Biurrun Galarraga eta Juan Antonio Campos Prieto irakasleek osatutakoa). Irakasleek Gorbeiako Parke Naturala aukeratu zuten azterketarako 55 gunetan laginak hartzeko, eta helburu habitat gisa pagadi eta txilardiak hartu zituzten. Bost urteko iraupena izango dute lanek eta COVID-19 pandemiari eta sareko herrialde askotan krisi politikoei aurre egin behar izan zieten.

Eskualde bakoitzeko giza eraginaren maila giza aztarnaren indizean (Human Footprint Index) oinarrituta neurtu zen, honako faktore hauek kontuan hartuta: populazio dentsitatea, lurzoruaren erabileraren aldaketak eta azpiegituren eraikuntza (komunikazio bideak). Ikerlanak erakutsi zuen giza aztarnaren indizeak eragin negatiboa duela ehunka kilometroko eremuan dagoen gune bateko landareen dibertsitatean. Egileen arabera, emaitzak "kezkagarriak dira, gizakien asaldurek hasieran uste zena baino askoz ere eragin handiagoa dutela, eta giza inpaktuaren jatorritik urrun dauden gune babestuetara ere iristen direla frogatu baita. Kutsadurak, baso soiltzeak, gehiegizko artzaintzak edo baso suteek landare espezieak beren habitat naturaletatik kanpo utz ditzakete, birkolonizatzea eragotziz". Bestalde, ikerlarien arabera, “gizakiaren jardueraren eragin negatiboa ez zen hain nabarmena izan eskualde baten eremuaren heren batek gutxienez ondo kontserbatuta jarraitzen zuenean, eta horrek planetaren azaleraren % 30 babesteko helburu orokorra berresten du".

Laburbilduz, beraz, azterketa honek ekosistema osasuntsuak natura erreserbetatik haratago mantentzearen garrantzia nabarmentzen du, eta dibertsitate ilunaren kontzeptua lehengoratze prozesuan dauden ekosistemen egoera ebaluatzeko tresna baliagarri gisa nabarmentzen du, habitatekiko lehentasuna izan arren, oraindik bertan presente ez dauden espezieak identifikatuz.