Artikulu hau jatorriz The Conversation argitalpenean aurki daiteke.

 “Oso gogoko ditut matematikak, aplikazio teknikoez gain, ederrak direlako”.

Rózsa Péter matematikariak idatzi zuen esaldi inspiratzaile hori aditua ez den publiko bati zuzendutako ‘Playing with Infinity’ liburuan.

Esango nuke matematikan profesionalki aritzen garen gehienok horrela pentsatzen dugula; beren edertasunagatik estimatzeaz ari naiz. Nire kasuan, topologian dihardut, arlo ederra baina oso teorikoa; beraz, aplikazioen zatia nire ezagutzetatik eta interesetatik oso urrun dago.

Hala ere, gaur egun, matematikak balioesten dira, hain zuzen ere, aplikazio ugari dituztelako zientzian eta teknologian. Pertzepzio hori al da Matematikako graduko matrikulen aldaketa handien arduraduna?

Nork ikasten du matematika?

Emakumeen talentuaren aldeko STEAM Aliantzaren (Hezkuntza eta Lanbide Heziketako Ministerioaren ekimena) helburua da neskatoen eta gazteen artean STEAM bokazioak sustatzea eta genero arrakala murriztea, eta, horren harira, urtero argitaratzen ditu unibertsitate gradu desberdinetako matrikulazio bilakaeraren datuak.

Azken eguneratzeak, grafiko honetan ikus daitekeena, 1985-86 ikasturtetik 2022-23 ikasturtera bitartean Espainiako unibertsitate publikoetan Matematikako graduan matrikulatutako ikasleen bilakaera eta portzentajezko banaketa deskribatzen ditu.

Matematikako graduko matrikulazio datuen ia 40 urte horietan, aldaketa harrigarria ikusten da. 2006-07 ikasturtera arte, gradua nahiko parekidea zen, are gehiago zenbait urtetan emakume gehiago zeuden (bereziki, 1994-95 eta 2003-04 ikasturteen artean).

Aurreko grafikoan adierazitako lehen urteetan, Matematikako graduak batez ere irakaskuntzarekin lotutako lanbide irteerak zituen. Eta irakaskuntza emakumeen presentzia handia duen jarduera da.

2006-07 ikasturterik aurrera, grafikoan azaldutako datuek etengabeko joera aldaketa erakusten dute. Aztertutako azken ikasturtean, 2022-23an, emakumeak Matematikako graduan matrikulatutako ikasle guztien % 36,57 baino ez dira.

Matrikulazio zifrak aztertuz gero (ez soilik sexuaren araberako portzentajezko banaketa), harrigarria da ikustea 1987-88 ikasturtean 5.086 emakume eta 5.130 gizon matrikulatu zirela. 2022-23 ikasturtean, matrikulatutako emakumeen kopurua ia duela 35 urtekoaren berdina zen, eta matrikulatutako gizonen kopurua 8.707 zen. 1996-97 ikasturtean, graduan ikasle gehien matrikulatu ziren ikasturtean, 9.543 neska eta 8.620 mutil zeuden. Zer gertatu da urte horietan, matrikulatutako emakumeen eta gizonen ehunekoa hainbeste aldatzeko?

Matematikak enpresei interesatzen zaizkie

Enpresetan lan egiten duten taldeak gero eta diziplina anitzagokoak dira. Jardueraren arabera, elkarrekin lan egiten duten biologian, fisikan, geologian, kimikan, matematikan edo ingeniaritzaren adar desberdinetan adituak direnek.

Aditu bakoitzak bere ezagutza teknikoak eta planteatutako arazoak konpontzeko pentsaera eskaintzen ditu. Horiek kontratatzen dituzten konpainietan, matematikako egresatuek bizitza errealeko egoerak simulatzen dituzten, algoritmo eraginkorrak sortzen dituzten edo arriskuak kalkulatzen dituzten ereduak proposatzen dituzte, besteak beste. Lanpostuz igotzeko aukera handiak izateaz gain, etorkizunerako aukera onak dituzte eta ordainsari ona jasotzen dituzte.

Zergatik da hain bestelakoa matematikako egresatu baten egoera “mesedegarri” horrekiko erantzuna emakumezkoa eta gizonezkoen kasuan? Matematikako graduko matrikulazioaren bilakaerari erreparatuta, nire ustez mutilak dira pentsatzeko modua funtsean aldatu dutenak: ziurrenik, beste une batean, ingeniaritza bat ikastea aukeratuko zuketen profesionalki enpresaren esparrura sartzeko; orain, beharbada, matematikak aukeratzen dituzte prestigioagatik, etorkizunari begira dituzten aukerengatik, ondo moldatzen direlako, gustuko dituztelako?

Jakina, Matematika ikasten duten neska askok irakaskuntzatik kanpoko beste lanbide irteera batzuk ere aukeratzen dituzte, baina zergatik dira hain desberdinak haien hautuak eta mutilenak? Matematikek duten ospe horrek zergatik ez ditu gizonen antzera emakumeak erakartzen?

Benetan axola al du matematikako ikasketetan parekotasunik ez egoteak?

Ziurrenik, pertsona askok pentsatuko dute ez dela hain larria, beste diziplina batzuetako ehunekoak okerragoak direlako. Eta arrazoi dute: informatika graduan, 2022-23 ikasturtean, matrikulatutako emakumeak ikasle guztien % 14,57 ziren. Fisikako graduan, ikasturte horretan, ikasleen % 28,44 baino ez ziren emakumezkoak.

Bai, hain zuzen ere, datu horiek okerragoak dira. Baina ulertzen dut Matematikako graduaren bilakaera bereziki azkarra izan dela, bereziki harrigarria, bereziki kezkagarria.

Oso albiste txarra da gradu horietako edozeinek hain emakume gutxi izatea ikasleen artean. Halaber, albiste txarra da Hezkuntzako edo Osasun eta Gizarte Zerbitzuetako graduek hain gizon gutxi izatea ikasleen artean.

Teknologiaren garrantzia gaur egun oso nabarmena da, eta albiste txarra da emakumeek esparru horretako sorkuntzan eta erabakietan parte ez hartzea. Matematika, informatika edo fisika “ez bazaizkie interesatzen” emakumezkoei eta gizonezkoei neurri berean, ez da “gustu” kontu hutsa. Batzuen eta besteen lehentasunak oso txikitatik “moldatzen” dira, eta, neurri handi batean, genero estereotipoen mende daude. Ez diezazkiegun hegoak moztu ez batzuei ez besteei.