Gizakiok betidanik izan dugu gure ingurua izendatzeko beharra. Izena duena omen da. Territorializazio prozesuetan eta lurralde bat gure egiteko, mugak jartzea, izenak jartzea, ezinbesteko pausoak dira. Askotan, idazkerarekin pasa zen antzera, leku izenek Historian sartzeko izan zuten bidea dokumentu edo mapetan idaztea izan zen. Horrek, berriro ere Historian agertzearen lakoa, garaileek jarritako izenek bizirautea zekarrean, akaso bertoko eta zaharrago ziren beste izen batzuen kaltetan.

Euskal Herriaren kasua labur aipatzearren, Pompaelo-k Iruñeari emandako Pamplona-ren adibidea dugu. Nazioartean Filipinas izenaren jatorria dugu honen eredu bikain, Espainiako errege zen Felipe-ren omenez jarri baitzioten.

Amerikan botere eta toponimiaren arteko harremanaren alderdia estuki doa kolonizazioari lotua. Bai jatorrizko kolonizazioari, Argentina (zilarraren esplotazioari lotua), edota kolonizazio garaikideari lotua, Ekuadorreko Lago Agrio (Texaco petrolio korporazioaren jatorria zen Sour Lake-n itzulpena) eta Shell (petrolio enpresaren omenez) izeneko tokiak kasu. Biak ala biak kolonizazio ekonomikoarekin erlazionatuta.

Mexikon kolonizazioarekin zerikusia duten hainbat toponimo aurki ditzakegu. Besteak beste, Durango, Nuevo León edo Guadalajara penintsulako lekuen errepikapena da, Veracruz edo Guadalupe, aldiz, erlijio katolikoaren ezarpena zabaltzekoak. Eta horrela, beste makina bat adibide.

Mexikoko Golkoaren sakontasun historikoan murgiltzen bagara, izena XVII. mendetik dator. Toponimoa, ezinbestean, Espainiako inperioak ezarria da, baina hein batean aitortzen du Mexikok gaur egunean bere burua ikusten duen era. Hau da, aintzat hartzen du, behintzat, mexika erroa, Tenochtitlan (Mexiko Hiria) eta inguruaz jabetu zen nahua jatorriko herriaren berezko izena. Espainiako inperioaren ibilbidea zuritu nahi izan gabe, ez da gauza gutxi. Gainera, eta aurreko arrazoinamenduaren gaindi, Mexikoko herriak (eta bide batez, nazioarteko komunitateak) deitura hau onartzen du. Izan ere, Mexikoko Golkoa baino lehen Nueva España-ko golkoa deitu omen zen. Onargarri den edo ez denaren joko honetan, 2023an Andrés Manuel López Obrador-ek (Mexikoko aurreko presidentea) Cortes-eko itsasoaren izena Kaliforniako Golkoa-ren izenaren alde aldatuko zuela iragarri zuen.

Donald Trumpek, egungo AEB-etako presidenteak, golkoari izena aldatu nahi izan dio, Estatu Batuen urrezko aro berri bat sortzeko hartu dituen beste zenbait ekintzen segidan. Trumpek Mexikoko Golkoa Amerikako Golkoa izatera pasatu nahi izatea botere erakustaldi bat da hainbat zentzutan. Batetik, Mexikori izenaren inguruko aginterik edo esku-hartze ahalmenik ukatzen dio, eta, bestetik, lau haizetara zabaltzen du nork daukan mundua bere apetara moldatzeko gaitasuna. Bestalde, testuinguru honetan Amerika erabiltzeak ez du kontinente osoa adierazten, beraien herrialdea baino, eta inplizituki AEB eta Amerika sinonimotzat hartzeko borroka dugu, berriro ere.

Hain zuzen ere, bere mandatu inperiala bete zedin, orain aste batzuk, AP albiste agentziari Etxe Zuriko prentsaurrekoetarako sarrera ezeztatu zien haien albisteetan Amerikako Golkoa izendapena erabili arte. Trumpen nahietatik haratago, ez haatik bere erabakiak Estatu Batuetan baino ez du eragina.

Dena den, pausu hau argigarria da oso, izendatzeak zerbait kontatzea dakarrelako, halabeharrez. Nolako narratiba, halako izendegia eta eratorritako imajinarioa. Zer kontatzen diogu munduari? Zer kontatzen dio Trumpek munduari aldaketa honekin? Bere asmoak argi eta garbi haizatzen ditu.

Trumpen aginte hanpatu berrian geografiak garrantzi handi izango du. Panamako kanala edo Groenlandiako lurraldeak bere kontrolpean nahi izatea toponimia aldatzeko atzean dagoen bultzada beraren seinale da.

Franco Farinelli filosofo-geografoak dio, betidanik azaldu denaren kontra, lurraldeak ez duela mapa eratzen, alderantziz baizik. Mapa lurraldea baino aurretikoa da. Trumpek bere egin du axioma hau eta errealitate berri bat sortu nahi du, ‘arrazoi’ kartografikoa bereganatuta.

Beraz, espazioak eta geografiak garrantzi biziberritua dute gaur egun ematen diren aldaketa hauek guztiak ulertzeko. Era berean, Geografiak, zientzia lez, eginbide hauek azaltzeko eta barneratzeko duen gaitasunak ezagutza esparru gako bilakatzen du.